Uwagi ogólne
Przepisy prawa autorskiego znajdują zastosowanie do większości obszarów prowadzenia działalności w Internecie. Istotną grupę stanowią tu przepisy dotyczące sytuacji, gdy przedmiotem obrotu w handlu elektronicznym są utwory w rozumieniu art. l prawa autorskiego (np. multimedia, programy komputerowe, bazy danych).
Szczególną i specyficzną dla Internetu kategorią utworów mogą być (choć nie zawsze) strony WWW. Sama strona może stanowić utwór – np. z uwagi na oryginalną grafikę. Strony takie zawierają też często takie elementy, z których każdy oddzielnie może być chroniony jako utwór. Przyjmuje się, że choć strony WWW są generowane przez program komputerowy, to jednak nie są one chronione na podstawie szczególnych przepisów prawa autorskiego dotyczących programów komputerowych (art.74 – 77), lecz – przy spełnieniu przesłanki twórczości – przepisów ogólnych. Inną grupę zagadnień związanych z wykorzystywaniem utworów w Internecie stanowią kwestie dotyczące kwalifikacji tzw. internetowego pola eksploatacji oraz – często z nim powiązanej – digitalizacji utworów chronionych prawem autorskim. Ta właśnie problematyka zostanie omówiona poniżej.
Internetowe pole eksploatacji
Kategorie odrębnych pól eksploatacji są w ustawie wymienione przede wszystkim w art.50 pr. aut. Wykaz podstawowych pól eksploatacji w art.50 ma bowiem charakter otwarty, o czym świadczy m.in. użyty zwrot „w szczególności”. W związku z tym powstaje pytanie, czy „internetowe pole eksploatacji” mieści się w którymś z wymienionych w art.50 pr. aut. sposobów korzystania z utworów, czy też stanowi ono nowe, odrębne pole. Odpowiedź na powyższe pytanie ma ogromne znaczenie praktyczne – przyjęcie, że w przypadku udostępniania utworu publiczności w sieci informatycznej mamy do czynienia z nowym sposobem eksploatacji, nie znanym wcześniej, ma znaczenie nie tylko dla przyszłego obrotu ale i dla oceny umów uprzednio zawartych.
Eksploatacja utworów w sieci komputerowej charakteryzuję się pewną specyfiką. Istota tego sposobu eksploatacji sprowadza się do możliwości korzystania z dzieła na żądanie, po jego wywołaniu przez odbiorcę, a zatem odbiorcy nie korzystają z utworu w tym samym czasie i tym samym miejscu. Ta właśnie cecha „eksploatacji internetowej” powoduje, że udostępnianie utworów w sieci „nie zawiera się” i w żadnym z pól eksploatacji, wymienionych w art. 50 pr. aut. Nie ulega wątpliwości, że w przypadku „internetowego pola eksploatacji” spełnione są obie przesłanki niezbędne do uznania, że mamy do czynienia z nowym polem eksploatacji:
Jest to niewątpliwie nowy technicznie sposób rozpowszechnienia, mający w praktyce obrotu prawami autorskimi nowe znaczenie ekonomiczne. Pole to często określane jest mianem prawa do elektronicznego komunikowania dzieła publiczności. W związku wyodrębnieniem internetowego pola eksploatacji, należy podkreślić, że samo już umieszczenie utworu na serwerze, po to by oferować go (odpłatnie lub nieodpłatnie) na życzenie wszystkim lub wybranym użytkownikom wymaga zgody uprawnionego podmiotu. Za wyrażenie zgody na umożliwienie zapoznania się publiczności z utworem w Internecie powinien – ewentualnie -płacić twórcy podmiot, który wprowadza utwór do sieci. W związku z wyodrębnieniem internetowego pola eksploatacji, przy ocenie umów wcześniej już zawartych, w szczególności pod kątem oceny, czy doszło do nabycia (udzielenia licencji) w zakresie rozpowszechniania utworów w Internecie, istotną wskazówkę co do sposobu interpretacji klauzul umownych daje art.41 ust.4 pr. aut. oraz art.65§2 k.c. (w szczególności w sytuacji użycia w umowie zwrotów typu „na wszystkich polach eksploatacji”, „na wszystkich znanych polach eksploatacji” etc.).
Digitalizacja utworów chronionych prawem autorskim (elektroniczna publikacja)
Z zagadnieniem korzystania z utworów (dzieł chronionych) w Internecie wiąże się jeszcze kwestia tzw. digitalizacji utworów. Pod pojęciem tym rozumieć należy nadanie utworowi (w formie tekstu lub obrazu) postaci zapisu cyfrowego, po to by m.in. umieścić go w sieci komputerowej. Czynność ta niewątpliwie mieści się w pojęciu zwielokrotnienia (art.50 pkt 2) a więc sposobu korzystania z utworu, który wchodzi w zakres monopolu eksploatacyjnego twórcy.
W związku z tym należy tu rozróżnić sytuacje, gdy digitalizacja dokonywana jest w celu umieszczenia utworu w sieci, od sytuacji gdy ma ona służyć dalszemu obrotowi cyfrowymi egzemplarzami utworu. Rozróżnienie to ma podstawowe znaczenie, o ile bowiem digitalizacja w celu umieszczenia utworu w sieci „zawiera się” już w polu eksploatacji jakim jest prawo do elektronicznego komunikowania dzieła publiczności, o tyle w przypadku digitalizacji utworów celem obrotu cyfrowymi nośnikami mamy do czynienia z odrębnym polem eksploatacji, w szczególności z nową techniką zwielokrotnienia, mającą odrębne znaczenie techniczne i ekonomiczne (a więc jest to nowe pole eksploatacji). W związku z tym, jeżeli dana firma chciałaby równolegle prowadzić np. sprzedaż cyfrowych kopii utworów muzycznych oraz sprzedaż tych utworów on-line, to powinna w umowie przenoszącej prawa autorskie lub w umowie licencyjnej uzyskać odrębnie zezwolenie na eksploatację w Internecie i odrębnie na w wytwarzanie i rozpowszechnianie egzemplarzy utworu, sporządzonych techniką cyfrową.
Prawa autorskie a Internet to temat, który zyskuje na znaczeniu w obliczu dynamicznego rozwoju technologii cyfrowych. Internet stał się globalną platformą wymiany informacji, twórczości i danych, ale jednocześnie wywołał liczne problemy związane z ochroną praw twórców. Prawa autorskie, będące fundamentem ochrony własności intelektualnej, muszą odpowiadać na wyzwania wynikające z cyfryzacji i globalnego zasięgu sieci.
Podstawową zasadą prawa autorskiego jest ochrona twórczości intelektualnej autora, niezależnie od formy jej wyrażenia. Oznacza to, że utwory literackie, muzyczne, fotograficzne, filmowe czy graficzne, które są udostępniane w Internecie, podlegają ochronie na takich samych zasadach jak w świecie offline. Problem pojawia się jednak w kontekście łatwości kopiowania, rozpowszechniania i modyfikowania utworów w środowisku cyfrowym, które stawia twórców przed ryzykiem naruszeń ich praw.
Jednym z głównych wyzwań związanych z prawami autorskimi w Internecie jest nieuprawnione kopiowanie i udostępnianie treści. Użytkownicy często nie są świadomi, że pobieranie lub dzielenie się treściami chronionymi prawem autorskim, takimi jak filmy, książki, zdjęcia czy muzyka, bez zgody właściciela praw autorskich, stanowi naruszenie tych praw. Platformy internetowe, takie jak serwisy społecznościowe, strony do udostępniania plików czy serwisy streamingowe, często służą jako narzędzia umożliwiające masowe naruszanie praw twórców.
Aby przeciwdziałać tym problemom, wprowadzono przepisy mające na celu dostosowanie ochrony praw autorskich do realiów cyfrowych. Przykładem jest Dyrektywa Unii Europejskiej o prawach autorskich na jednolitym rynku cyfrowym (2019/790), która wprowadziła mechanizmy zobowiązujące platformy internetowe do większej odpowiedzialności za treści publikowane przez użytkowników. Kluczowe znaczenie mają tu przepisy dotyczące filtrów treści, które mają zapobiegać udostępnianiu materiałów naruszających prawa autorskie.
Ważnym elementem dyskusji o prawach autorskich w Internecie jest również dozwolony użytek. Prawo autorskie przewiduje pewne wyjątki i ograniczenia, które pozwalają na korzystanie z utworów bez zgody autora w określonych okolicznościach, takich jak edukacja, parodia, cytowanie czy badania naukowe. W kontekście Internetu pojawiają się jednak pytania o granice dozwolonego użytku, szczególnie w przypadku platform takich jak YouTube czy TikTok, gdzie użytkownicy często wykorzystują fragmenty utworów w swoich materiałach.
Innym istotnym zagadnieniem jest licencjonowanie treści w Internecie. Twórcy coraz częściej korzystają z otwartych licencji, takich jak Creative Commons, które pozwalają na elastyczne określenie warunków korzystania z ich utworów. Takie licencje ułatwiają legalne korzystanie z treści przez użytkowników i promują rozwój kultury współdzielenia, jednocześnie zachowując prawa twórców do uznania autorstwa.
Internet stawia także wyzwania w zakresie egzekwowania praw autorskich. Międzynarodowy charakter sieci sprawia, że naruszenia często mają miejsce w różnych jurysdykcjach, co komplikuje postępowania prawne. Dodatkowo anonimowość użytkowników utrudnia identyfikację sprawców naruszeń. W odpowiedzi na te wyzwania wprowadzane są narzędzia technologiczne, takie jak systemy rozpoznawania treści (np. Content ID), które pomagają twórcom w monitorowaniu i ochronie ich utworów w sieci.
Prawa autorskie w dobie Internetu muszą balansować między ochroną interesów twórców a umożliwieniem swobodnego korzystania z zasobów cyfrowych przez użytkowników. Kluczowe znaczenie mają tu odpowiednie regulacje prawne, rozwój technologii ochrony własności intelektualnej oraz edukacja użytkowników w zakresie odpowiedzialnego korzystania z treści online.