Realizm prawniczy to nurt w filozofii prawa, który skupia się na praktycznych aspektach prawa i na tym, jak prawo faktycznie działa w rzeczywistości. Realizm prawniczy powstał głównie w Stanach Zjednoczonych na początku XX wieku i opierał się na odrzuceniu formalistycznych i abstrakcyjnych teorii prawa na rzecz bardziej empirycznego i praktycznego podejścia.
Realizm prawniczy różni się od innych szkół myśli, takich jak pozytywizm prawniczy czy prawo naturalne, ponieważ nie skupia się na abstrakcyjnych definicjach prawa czy jego źródłach, ale raczej na tym, jak prawo jest interpretowane i stosowane przez sędziów i inne podmioty prawne. Z perspektywy realizmu prawniczego, to, co naprawdę liczy się w prawie, to nie abstrakcyjne reguły czy zasady, ale konkretne decyzje sędziowskie i ich konsekwencje.
Najbardziej znany jest amerykański realizm prawniczy, który wywarł duży wpływ na rozwój amerykańskiej nauki prawa w XX wieku. Amerykańscy realiści prawniczy, tacy jak Oliver Wendell Holmes Jr., Karl Llewellyn czy Jerome Frank, podkreślali rolę sędziów jako twórców prawa i krytykowali tradycyjne teorie prawa za ignorowanie faktycznego procesu decyzyjnego sędziów. Realistyczne podejście do prawa wywarło również wpływ na rozwój wielu innych dziedzin, takich jak prawo administracyjne, prawo konstytucyjne czy prawo gospodarcze.
Jednym z kluczowych argumentów realizmu prawniczego jest twierdzenie, że praktyka sędziowska jest często kierowana nie tyle przez formalne reguły prawne, ile przez osobiste przekonania, wartości i doświadczenia sędziów. Realizm prawniczy podkreśla również rolę niepewności i niejasności w prawie, argumentując, że reguły prawne są często wieloznaczne i otwarte na różne interpretacje.
Realizm prawniczy jest jednak często krytykowany za swoje sceptycyzm wobec możliwości obiektywnej interpretacji prawa i za przypisywanie zbyt dużej roli sędziom. Krytycy argumentują, że podejście realizmu prawniczego może prowadzić do arbitralności i nieprzewidywalności prawa, a także do osłabienia zasady praworządności.
Podsumowując, realizm prawniczy to ważny nurt w filozofii prawa, który podkreśla znaczenie praktyki prawniczej i rzeczywistych procesów decyzyjnych w rozumieniu prawa. Mimo krytyki, realizm prawniczy pozostaje ważnym punktem odniesienia w debatach na temat natury i funkcji prawa.