Podstawowym aktem prawnym określającym zasady prywatyzacji polskiej gospodarki jest Ustawa z dnia 13 lipca 1990 roku o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych.[1](aktualnie funkcjonuje Ustawa z 1996r Komercjalizacja i prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych). Ustawa ta uwzględnia w pewnym zakresie elementy koncepcji prywatyzacji ukształtowanej w krajach zachodnich. Jednak jej geneza i cele są odmienne, gdyż polska koncepcja prywatyzacji powstała w ramach kształtowania gospodarki rynkowej i służyć ma przebudowie własnościowej przedsiębiorstw państwowych. Mimo kontrowersji i dyskusji zdecydowano się na przyjęcie wielu kompromisowych rozwiązań, dzięki temu omawiana ustawa została uchwalona przez parlament znaczną większością głosów, co umożliwiło stosunkowo szybkie rozpoczęcie procesu transformacji polskiej gospodarki.[2]
Prywatyzacja przedsiębiorstwa państwowego w rozumieniu art. 1 ustawy polega na “udostępnieniu osobom trzecim akcji lub udziału w spółkach z wyłącznym udziałem Skarbu Państwa, powstałych z przekształcenia przedsiębiorstwa, na udostępnieniu osobom trzecim mienia przedsiębiorstwa lub sprzedaży przedsiębiorstwa. W tym celu przedsiębiorstwo państwowe może być przekształcone w spółkę lub zlikwidowane.”[3]
Ustawa o prywatyzacji reguluje więc: przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w spółkę (rozdział II), udostępnienie akcji osobom trzecim (rozdział III) oraz prywatyzację przedsiębiorstwa państwowego w drodze likwidacji (rozdział IV). Ustawa uznaje za obowiązujące w zakresie prywatyzacji odpowiednie przepisy kodeksu handlowego oraz Ustawy z dnia 25 września 1981 roku o przedsiębiorstwach państwowych.[4]
Ponadto obowiązuje w tym zakresie Ustawa z dnia 13 lipca 1990 roku o utworzeniu urzędu Ministra Przekształceń Własnościowych.[5]
Szczegółowy zakres działania Ministra Przekształceń Własnościowych reguluje rozporządzenie Rady Ministrów.[6]
Podstawową rolę w realizowaniu koncepcji prywatyzacji odgrywa Sejm. W myśl artykułu II ustawy o prywatyzacji, “Sejm ustala corocznie podstawowe kierunki prywatyzacji i określa przeznaczenie środków uzyskanych z tego tytułu. Ustaleń tych Sejm dokonuje łącznie z uchwaleniem ustawy budżetowej.”[7]
Kierunki prywatyzacji określane są przez Sejm w formie uchwał. Pierwsza z nich, z 9 listopada 1990 roku wymienia m. in. przedsiębiorstwa wytypowane do prywatyzacji w ramach pierwszej piątki, określa termin rozpoczęcia sprzedaży akcji i banki wytypowane do ich dystrybucji.[8]
Rada ministrów jest powołana do wydawania aktów normatywnych oraz podejmowania uchwał w określonych sprawach dotyczących prywatyzacji. Rada Ministrów na podstawie art. 2 ust. 2 ustawy o prywatyzacji określiła w drodze rozporządzenia przedsiębiorstwa państwowe o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa[9](aktualnie funkcjonuje Rozporządzenie Rady Ministrów z 1997r w sprawie określenia przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa).
Kolejne akty prawne wydane przez rząd to:
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 1 grudnia 1990 roku w sprawie form zapłaty za akcje nabywane od Skarbu Państwa[10] i Uchwała Nr a89 Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1990 roku w sprawie określenia rodzajów przedsiębiorstw państwowych, których akcje mogą nabywać producenci rolni na warunkach preferencyjnych.[11](obecnie funkcjonuje Rozporządzenie Rady Ministrów z 1997r w sprawie trybu nabywania akcji przez rolników).
Przy Prezesie Rady Ministrów działa Rada Przekształceń Własnościowych jako organ doradczy w sprawach prywatyzacji. Rada opiniuje projekty corocznych ustaleń dotyczących kierunków prywatyzacji, przekształcenia przedsiębiorstwa przez Prezesa Rady Ministrów, wnioski o wyrażenie przez Radę Ministrów zgody na nieodpłatne zbywanie akcji i udziałów Skarbu Państwa w spółce powstałej w wyniku przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego, wnioski o zezwolenie Rady Ministrów na odstępstwo od zwykłego trybu sprzedaży akcji, projekty decyzji w sprawie przejęcia nieodpłatnie długów spółki prze Ministra Przekształceń Własnościowych za Skarb Państwa, oraz szczególnie złożone zagadnienia prywatyzacji, przedstawione przez Ministra Przekształceń Własnościowych.
Prezesa, wiceprezesa i siedmiu członków Rady powołuje Prezes Rady Ministrów po zasięgnięciu opinii właściwej komisji sejmowej.[12]
Minister Przekształceń Własnościowych, wykonując określone ustawą zadania wydał Rozporządzenie z dnia 20 listopada 1990 roku w sprawie sposobu przeprowadzania analiz prawnych i ekonomiczno – finansowych przedsiębiorstwa spółki, ich finansowania oraz kwalifikacji wymaganych od osób dokonujących analiz[13] i Rozporządzenie z dnia 20 listopada 1990 roku w sprawie zasad finansowania akcji Skarbu Państwa w spółkach powstałych w wyniku przekształceń przedsiębiorstw państwowych.[14]
Kolejne akty prawne dotyczące prywatyzacji zostały ogłoszone przez Ministra Finansów:
- Zarządzenie z dnia 10 listopada 1990 roku w sprawie zasad ustalania należności za korzystanie z mienia Skarbu Państwa,[15]
- Rozporządzenie z dnia 21 listopada 1991 roku w sprawie obowiązku składania przez jednoosobowe spółki Skarbu Państwa deklaracji o wysokości należnych odsetek od wniesionego przez Skarb Państwa kapitału oraz wzoru i terminów składania tych deklaracji.[16]
Do zbioru przepisów dotyczących prywatyzacji zalicza się także:
- Ustawę z dnia 9 listopada 1990 roku o rozszerzeniu działania ustawy o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych,[17]
- Ustawę z dnia 19 lipca 1991 roku o oprocentowaniu kapitału w jednoosobowych spółkach Skarbu Państwa,[18]
- Ustawę z dnia 19 października 1991 roku o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw.[19]
Stan prawny w dziedzinie prywatyzacji trudno uznać za trwały – można założyć, że będą w nim zachodziły zmiany, odzwierciedlające nowe koncepcje prywatyzacyjne (np. Program Powszechnej Prywatyzacji czy wspomnianą wcześniej kwestię reprywatyzacji).
[1] Dz. U. Nr 51 poz. 298, aktualnie Dz. U. Nr 118 poz. 561 z późn. zm.
[2] Krzysztof Frontczak, Fundament prywatyzacji, “Życie Gospodarcze” nr 29 z 1990 roku.
[3] Dz. U. Nr 51 poz. 298, aktualnie Dz. U. Nr 118 poz. 561 z późn. zm.
[4] Dz. U. z 1991 roku Nr 18 poz. 80 ze zmianami – wyciąg.
[5] Dz. U. Nr 51 poz. 299
[6] Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 14. 11. 1990 roku w sprawie szczegółowego zakresu działania Ministra Przekształceń Własnościowych (Dz. U. Nr 82 poz. 476)
[7] Dz. U. Nr 51 poz. 298.
[8] Uchwała Sejmu RP z dn. 9. 11. 1990 r. w sprawie podstawowych kierunków prywatyzacji w roku 1990 (M. P. nr 43, poz. 333)
[9] Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 16. 11. 1990 roku w sprawie określenia przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa, których prywatyzacja wymaga zgody Rady Ministrów (Dz. U. Nr 82 poz. 477), aktualnie Dz. U. Nr 126 poz. 806
[10] Dz. U. Nr 84 poz. 493.
[11] M. P. Nr 46 poz. 352, aktualnie Dz. U. Nr 44 poz. 280.
[12] Ludwig Bar, Władcze i samorządne działania w procesie prywatyzacji przedsiębiorstw, “Państwo i prawo” nr 8 1990 rok.
[13] Dz. U. z 1991 roku Nr 2 poz. 10
[14] Dz. U. z 1991 roku Nr 2 poz.11
[15] M. P. Nr 43 poz. 334
[16] Dz. U. Nr 111 poz. 481
[17] Dz. U. Nr 85 poz. 498
[18] Dz. U. Nr 75 poz. 330
[19] Dz. U. Nr 107 poz. 464