Instytucje świadka incognito, świadka koronnego, porozumień między prokuratorem i podejrzanym, tajnego agenta policji, oraz zakupu kontrolowanego są nowymi regulacjami w polskim systemie prawa karnego. Wszystkie one zrodziły się w systemie common law, a ich zadaniem musiała być skuteczniejsza walka z narastającą działalnością przestępczą, w tym zwłaszcza zorganizowaną. Wraz z rozwojem zorganizowanych grup przestępczych w Polsce także u nas pojawiła się potrzeba sięgnięcia po rozwiązania dotychczas obce naszemu prawu.[1]
Świadek anonimowy (incognito)
Kodeks postępowania karnego przewiduje instytucję świadka anonimowego, tzw. incognito, która występuje w dwóch postaciach jako: świadek anonimowy sensu largo, świadek incognito sensu stricto.
Podstawy prawne oraz zasady postępowania w sytuacji wystąpienia świadka anonimowego
Postać świadka anonimowego sensu largo przewiduje artykuł 191 § 3 Kodeksu postępowania karnego. Jeżeli zachodzi uzasadniona obawa użycia przemocy lub groźby bezprawnej wobec świadka lub osoby najbliższej w związku z jego czynnościami (np. składaniem zeznań, udziałem w okazaniu), może on zastrzec dane dotyczące miejsca zamieszkania do wyłącznej wiadomości prokuratora lub sądu. Pisma procesowe (np. wezwania) doręcza się wówczas do instytucji, w której świadek jest zatrudniony, lub na inny wskazany przez niego adres.
Należy zauważyć, że o zastrzeżeniu tych danych decyduje sam świadek. Organ procesowy nie musi dostosować się do oświadczenia złożonego przez świadka, jeżeli nie uprawdopodobni on istnienia uzasadnionej obawy. Obawa niebezpieczeństwa powinna istnieć obiektywnie, a nie tylko w ewentualnym subiektywnym przekonaniu świadka, który czuje się zagrożony. Niebezpieczeństwo nie może też być abstrakcyjne ani teoretyczne, lecz realne i konkretne, może grozić w czasie odległym, niekoniecznie bezpośrednio.
Ponadto istotne jest, że przepis artykuł 191 § 3 Kodeksu postępowania karnego. można zastosować już na etapie przyjęcia zawiadomienia o przestępstwie, o czym mowa w artykuł 304 § 1 Kodeksu postępowania karnego., zdanie drugie. Jeżeli organ procesowy sam dostrzega, że istnieją okoliczności uzasadniające zastrzeżenie danych dotyczących miejsca zamieszkania przez świadka, powinien go o tym pouczyć, zgodnie z zasadą informacji prawnej określoną w artykuł 16 § 2 Kodeksu postępowania karnego.
Instytucję świadka incognito sensu stricto przewiduje artykuł 184 Kodeksu postępowania karnego. Gdy zachodzi uzasadniona obawa niebezpieczeństwa dla życia, zdrowia, wolności albo mienia w znacznych rozmiarach świadka lub osoby dla niego najbliższej, sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może wydać postanowienie o zachowaniu w tajemnicy okoliczności umożliwiających ujawnienie tożsamości świadka, w tym danych osobowych, jeżeli nie mają one znaczenia dla rozstrzygnięcia w sprawie (artykuł 184 §1 Kodeksu postępowania karnego.). Uprawnień do wydania takiego postanowienia nie posiada Policja. Jednak może ona, jak również sam świadek, wystąpić z wnioskiem do prokuratora o utajnienie tych danych. Wydając takowe postanowienie, pomija się w nim dane i inne okoliczności, które umożliwiłyby ujawnienie tożsamości; pozostają one wyłącznie do wiadomości sądu i prokuratora, a gdy zachodzi konieczność – również funkcjonariusza Policji prowadzącego postępowanie.
Protokół przesłuchania świadka wolno udostępniać oskarżonemu lub obrońcy tylko w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w artykuł 184 § 1 Kodeksu postępowania karnego. (artykuł 184 § 2 Kodeksu postępowania karnego.). Uniemożliwienie to polega na odpowiednim sporządzeniu odpisów protokołów przesłuchania takiego świadka, które nie zawierają jego danych personalnych ani innych okoliczności mogących przyczynić się do jego identyfikacji. Ponadto odpisy te powinny być sporządzone w formie bezosobowej w celu ukrycia płci osoby zeznającej.
Świadka incognito przesłuchuje prokurator, jak również sąd, który może zlecić wykonanie tej czynności sędziemu wyznaczonemu ze swojego składu w miejscu i w sposób uniemożliwiający ujawnienie okoliczności, o których mowa w artykuł 184 § 1 Kodeksu postępowania karnego. (artykuł 184 § 3 Kodeksu postępowania karnego.). Z przepisu wynika, że przesłuchania takiego nie może przeprowadzić Policja. Uprawniony do tej czynności organ procesowy powinien ją zrealizować w oddzielnym pomieszczeniu, a jeżeli przesłuchanie odbywa się na sali rozpraw, w sposób uniemożliwiający rozpoznanie tej osoby oraz jej głosu. Ponadto świadek incognito sensu stricto nie może być konfrontowany z innymi osobami, o czym stanowi artykuł 172 Kodeksu postępowania karnego., zdanie drugie.
ciąg dalszy tej wielce interesującej pracy magisterskiej będzie dostępny w kolejnych wpisach…
[1] B. Hołyst „Kryminalistyka”, Warszawa 1996 r., s.1033